آشنایی با نساجی سنتی

نساجی به هنر بافتن رشته‌های نخ برای ایجاد  پارچه می گویند.  پارچه‌های بافته شده عمومأ یک رشته‌ی عمودی(تار) و یک رشته افقی(پود) دارند.

الیاف استفاده شده در نساجی سنتی کاملا طبیعی هستند. این الیاف یا از پشم و موی حیوانات تهیه می‌شوند. که شامل پشم گوسفند، کرک شتر و یا موی بز هستند یا از گیاهان و روییدنی ها استفاده می‌شود مانند نخ پنبه ودر اعلاترین حالت آن از پیله کرم ابریشم استفاده می‌گردد اما این وسایلاز تکنولوژی روز استفاده نمی‌کنند و برای راه‌اندازی آنها نیروی انسانی به کار می‌آید ونه موتورهای برقی و الکتريکی

نساجی سنتی فراورده‌هایی است که با کمک دستگاهای ساده بافندگی از نوع: دو وردی، چهار وردی، هشت وردی تا ژاکاردی دستی تولید می‌شود.

نساجی سنتی یا دست‌بافته های دستگاهی شامل:

1. جاجیم و جاجیم مانندها (جاجیم، جاجیمچه، گلیمچه‌ی متکاذین، چنته، کیسه حمام، موج، ماشته و اهرامی)
2. پلاس
3. پارچه ها: که به دو دسته تقسیم می شوند:

الف) پارچه های فاخر، مانند: زری، مخمل، مخمل نقش برجسته، ترمه، توبافی، دارایی، پارچه های ابریشمی بافت کلات نادری، پارچه ابریشمی بافت قاسم آباد رودسر (چادر شب) و شال.

ب) سایر پارچه ها، مانند: عبا، بَرَک، کرباس، متقال، اُرمک، شمد، شَعر، احرامی، چادرشب، روفرشی، پرده ای و …

تاریخچه نساجی سنتی:

ذات وسرشت طبیعی انسان به سمت زیبایی و تنوع است واین سبب شده تا انسان در طول تاریخ دست به آفرینش بزند وتولیدات متنوع هنری را عرضه نماید.یکی از آفرینش‌های انسان نساجی سنتی است که احتمالا نیاز انسان به پوشش، آن را جزو ابداعات بشر قرار داده است.

 براساس شواهدی که موجود است، بشر از نه هزار سال پیش، از پارچه‌های بافته شده، استفاده می کرد. به این دلیل صنعت نساجی به خصوص بافندگی دارای تاریخچه ای بسیار قدیمی است.

پارچه بافی یکی از صنایع دستی ارزشمند خطه خراسان جنوبی است این هنر سنتی در منطقه به نام “تون بافی ” یا “توبافی” شناخته شده است

 که از واژه تون (نام قدیم فردوس )گرفته شده است که مردمان آن به بافندگی شهرت داشته اند. همانطور که ناصر خسرو قبادیانی از سده پنجم هجری در سفرنامه خود از چهارصد کارگاه بافندگی در تون یاد کرده که این نشانه پیشینه تاریخی این هنر اصیل در منطقه ماست . چنانکه مقدسی در کتاب احسن التقاسیم در مورد تون  اشاره می کند که مردم آن جولاهه و پشم کار هستند .

 این هنر سنتی نقش مهمی در خودکفایی مردم منطقه ایفا کرده است تا سال ۱۳۴۷ هجری شمسی  کار پارچه بافی یکی از اصلی ترین و بهترین مشاغل زنان و مردان این منطقه بود و از بهترین منابع درآمدی برای خانوار به شمار می آمده و زنان پا به پای  مردان به این کار مشغول بودند زنان در زمینه نخ ریسی و بافت  و مردان  در زمینه رنگرزی وتجارت فعالیت داشته اند. در سال ۱۳۴۷ متاسفانه در اثر زلزله این هنر اصیل زیر آوارها خاک سرزمینم فردوس مدفون شد از سال ۸۰ به بعد دوباره باتلاش بانوان توانمند خراسان جنوبی این هنر جانی تازه به خود گرفت.

ابریشم بافی، حوله بافی، احرام بافی، برک بافی، کرباس بافی، چادرشب بافی، سیاه چادر بافی، جاجیم  جز رشته های  نساجی سنتی بومی واصیل این منطقه هستند.

الیاف پنبه مهم‌ترین الیافی است که امروز در صنعت نساجی به صورت گسترده به کار برده می‌شود و در دنیا حائز اهمیت فراوان است زیرا بیشتر پوشاک مردم جهان از پنبه می‌باشد. پنبه انواع و اقسام بسیار دارد و هر نوع پنبه برای تهيه‌ی جنس خاصی مصرف می‌شود.

عمده ماده مصرفی در حوله بافی در قدیم پنبه بوده است که از آن نخ مورد نیاز برای بافت انواع دست بافته ها تهیه میشد که این پنبه از مزارع تولید پنبه خریداری میشد و کلیه فرایند تبدیل پنبه به نخ نیز توسط بافنده به صورت سنتی صورت می پذیرفته است.

در گذشته نوعی پنبه خودرنگ در منطقه کشت و برداشت می‌شده است این نوع پنبه را در اصطلاح محلی “مله” می نامند از این نوع پنبه معمولا قطیفه هایی با زمینه  قهوه‌ای  و نقش ونگار حاشیه ای بافته می‌شده که به قطیفه مله مشهور بوده و همچنین سجاده از آن تهیه می‌شده است.

در حال حاضر ماده اولیه  مصرفی حوله بافی الیاف ویسکوز ۱۰۰ درصد می‌باشد

این الیاف  بر خلاف تصور عمومی الیافی هستند که پایه طبیعی دارا بوده و همچون پنبه و لینن دارای ماهیت گیاهی (سلولزی) هستند.برای تهیه ویسکوز از کلیه محصولات طبیعی که دارای سلولز کافی باشند مانند تفاله نیشکر، خمیر کاغذ، لینتر (الیاف کوتاه پنبه جا مانده روی تخم پنبه) و مواد گیاهی دیگر که سلولز بالایی داشته باشند در تولید الیاف ویسکوز استفاده می‌شود.

خاصیت پارچه ویسکوز

پارچه یا الیاف ویسکوز جذب رطوبت بالایی دارد که گاهی تا 50% بیشتر از پنبه خواهد بود و باید بدانیم که با جذب رطوبت استحکامش کاهش می‌یابد یعنی خیس شدن پارچه های این مدل الیاف سبب ضعیف تر شدن و کوتاه کردن عمرشان می‌گردد.

1. خاصیت ارتجاعی کمی به نسبت مدل های طبیعی خواهد داشت به این شکل که تن خور خشک تری پیدا خواهد کرد و همین پایین بودن کشسان یا ارتجاع آن سبب می گردد تا به سادگی چروک شود.اگر به پارچه های تمام ویسکوز بازار دقت کرده باشید دقیقا گویای همین جمله بالاست زیرا به شدت چروک شده و دائما نیاز به اتو کشیدن دارند.
2. ظاهر درخشان و براقی به نسبت پارچه های پنبه ای دارند، زیرا پارچه های پنبه ای کدر تر بوده و با دیدن آن به فکر رنگ های کدر می افتید اما پارچه ویسکوز برق خاصی در جنس و الیاف پارچه به صورت اولیه وجود دارد. اما اگر پارچه ویسکوز را داخل آب جوش بیندازید این برق از بین رفته و به مرور زمان کدر می شود.

جولاه